اثر مقادير مختلف پرتو گاما بر روي رشد و نمو گياه تك لپه گندم و دو لپه لوبيا:افزايش روز افزون جمعيت بشري يكي از معضلات دنياي متمدن امروزي است كه خود مشكلات جديدي از جمله كمبود مواد غذايي در اكثر نقاط جهان و بخصوص كشورهاي در حال توسعه به همراه داشته است. در تامين غذا براي چنين جمعيت در حال رشدي، كشت گياهان زراعتي گندم(گياه تك لپه) و لوبيا (گياه دو لپه) به دليل دارابودن ارزش غذايي بالا اهميت ويژه أي پيد كرده است. در اين تحقيق با استفاده از تيمار بذرهاي گندم(رقم مهدوي) و لوبيا (رقم لوبيا سفيد دانشكده) و مقادير مختلف پرتو گاما (صفر، ۵۰، ۱۰۰، ۱۵۰، ۲۰۰، ۲۵۰، ۳۰۰، ۳۵۰، ۴۰۰ گري) تغييرات مورفولوژيكي و برخي از پارمترهاي رشد (ارتفاع گياه، سطح برگ، تعداد برگ، وزن تر و خشك اندام هوايي، وزن خاكستر اندام هوايي، مقدار خاكستر اندام هوايي، خاكستر اندام هوايي، مقدار فسفر و پتاسيم گياه، تعداد سنبله و تعداد دانه در هر گياه، وزن دانه، درصد جوانه زني و رشد بذر) مطالعه گرديد. براي هر تيمار مذكور سه تكرار در نظر گرفته شد و در هر تكرار(هرگلدان) پانزده بذر كاشته شد. قبل از اعمال هر تيمار بذرها به دو گروه خشك و مرطوب تقسيم بندي شدند. ميزان رطوبت در بذرهاي گندم بين ۱۴-۱۲ درصد و در لوبيا بين ۵/۱۳-۱۳ درصد در نظر گرفته شد. شرايط كاشت و آبياري در هر يك از ارقام مورد آزمايش يكسان در نظر گرفته شد. پس از رشد گياهان نسل والد و توليد خوشه (در گندم) و لگوم(در لوبيا) بذرهاي حاصل از آنها بدون اينكه عمليات پرتوتابي راپشت سر بگذارند، در شرايطي همانند والدين كاشته شدند. در گياهان نسل M1 نيز تغييرات مورفولوژيكي و برخي از پارامترهاي رشد بررسي گرديد.

در تمام صفات مورد مطالعه با افزايش مقدار پر تو، پارامترهاي رشد كاهش مي يابد. به نظر مي رسد كه در مقادير بالا پرتو شدت نقص هاي كروموزومي و فيزيولوژيكي بيشتر شده باشد. از جمله تغييرات مورفولوژيكي در گندم باريك شدن برگها و كوتاه شدن ميانگره ها رامي توان ذكر كرد كه در مقادير ۱۵۰ و ۳۰۰ گري پرتو گاما در نسلهاي M و M1مشاهده مي شود. اين تغييرات در گياهان حاصل از بذرهاي مرطوب لوبيا به صورت تقسيم لپه به سه يا چهار قسمت با اندازه نامساوي، تغيير شكل برگي، رشد نامتعادل پهنك و كلروز برگي در مقادير ۲۵۰ تا ۳۰۰ گري در گياهان حاصل از بذرهاي خشك در مقادير ۵۰ گري پرتو گاما نمايان است. مطالعه پارامترهاي رشد در گياهان نسل M گندم و لوبيا نشان مي دهد كه مقادير ۱۰۰ و ۱۵۰ گري پرتو گاما موجب افزايش عملكرد گياه مي گردد. مطالعه پارامترهاي رشد در گياهان M1 و مقايسه آن با نسل M نشان داد كه از نظر درصد رشد، سطح برگ، تعداد برگ تفاوتي بين نسلها وجود ندارد. در حاليكه ارتفاع گياهان حاصل از بذرهاي مرطوب در نسل M در مقادير بالاتر از ۱۵۰ گري و در نسل M1 در مقادير بالاتر از ۲۰۰ گري كاهش معني داري راو نسبت به شاهد نشان مي دهد. همچنين وزن تر اندام هوايي در گياهان حاصل از بذرهاي مرطوب در نسل M در مقادير ۲۰۰ گري و در نسل M1در مقادير ۱۰۰ و ۲۰۰ گري افزايش معني داري در مقايسه با شاهد نشان مي دهد. وزن خشك اندام هوايي در گياهان نسل M1 در مقايسه با نسل M كاهش داشت ولي در مقدار ۳۰۰ گري پرتو گاما استثنائاً افزايش چشمگيري رانشان داد . به نظر مي رسد كه وقوع موتاسيون چنين تغييري راموجب شده است. البته اثبات صحت و يا سقم فرضيه فوق نياز به مطالعات بيشتر در نسلهاي بعدي دارد، مقايسه نتايج حاصل از گياهان نسل M و M1 لوبيا نشان مي دهد كه در دو نسل درصد رشد، سطح برگ، ارتفاع گياه و وزن خشك از يك روند مشابهي تبعيت مي كند. در گياهان نسل M وزن تر اندام هوايي در مقادير بالاتر از ۱۵۰ گري كاهش معني داري در مقايسه با شاهد دارد در حاليكه در مقادير ۵۰ تا ۱۵۰ گري تعداد برگ نسبت به شاهد افزايش معني داري رادارد. در حاليكه در نسل M1 وزن تر اندام هوايي در مقادير بالاتر از ۱۰۰ گري كاهش معني داري نسبت به شاهد داشته در حاليكه تعداد برگ در مقدار مذكور افزايش معني داري رادر مقايسه با شاهد نشان مي دهد.